Thời gian vừa qua, Đảng, Nhà nước có nhiều chủ trương, nhiều văn bản lãnh đạo, chỉ đạo thể hiện sự quan tâm, quyết tâm đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo cũng như công tác chuyển đổi số nhằm mục tiêu phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới.

Một trong những cơ sở chính trị, pháp lý hết sức quan trọng đó là Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo (KH, CN&ĐMST) và chuyển đổi số quốc gia với nhiều nhiệm vụ, giải pháp có tính cách mạng để thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Để thể chế hóa đầy đủ, kịp thời đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, đồng thời khắc phục những tồn tại, bất cập của Luật Khoa học và Công nghệ hiện hành, việc sửa đổi một cách toàn diện Luật Khoa học và công nghệ là một yêu cầu hết sức cần thiết. Tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đang diễn ra, Chính phủ đã có Tờ trình đề nghị Quốc hội cho ý kiến và xem xét thông qua theo trình tự, thủ tục rút gọn đối với dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo.

Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa tham gia thảo luận tổ tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV

Theo Tờ trình của Chính phủ, dự thảo Luật gồm 8 chương và 83 điều (tăng 2 điều so với Luật KH&CN năm 2013 do bổ sung nội dung đổi mới sáng tạo và cấu trúc lại Luật nên về hình thức có nhiều thay đổi so với luật hiện hành. Về nội dung cơ bản, dự thảo Luật bao gồm các chính sách như: Đổi mới hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo, quản lý nhà nước về KH, CN&ĐMST; Phát triển tiềm lực KH&CN; Thu hút đầu tư, tạo thuận lợi sử dụng ngân sách cho KH, CN&ĐMST; Thúc đẩy hoạt động KH, CN&ĐMST trong doanh nghiệp và phát triển thị trường KH&CN; Tăng cường phổ biến tri thức KH&CN và chính sách liên quan đến hành lang pháp lý cho hoạt động khởi nghiệp sáng tạo.

Với những chính sách như vừa nêu, dự thảo Luật có nhiều nội dung tiếp tục được kế thừa từ Luật KH&CN 2013; một số nội dung được lược bỏ hoặc chỉnh lý cho phù hợp với tình hình mới. Ngoài ra, dự thảo có một số nội dung mới được quy định bổ sung như các quy định liên quan tới việc đổi mới sáng tạo; quy định về việc thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

Qua nghiên cứu hồ sơ dự án Luật do Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9, trong khuôn khổ bài viết này, người viết có một số ý kiến nhằm tiếp tục hoàn thiện dự thảo Luật, cụ thể:

Thứ nhất, về tên gọi của dự thảo Luật

Đề nghị xem xét giữ lại tên gọi như Luật hiện hành là "Luật Khoa học và Công nghệ". Đây là tên gọi vừa ngắn gọn, xúc tích, đồng thời nếu xét về mặt bản chất thì nội hàm của tên gọi “Khoa học và Công nghệ” đã bao hàm ý nghĩa của đổi mới và sáng tạo. Vì mục đích của các hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ chính là quá trình phát triển của khoa học, công nghệ để tạo ra sản phẩm mới, dịch vụ mới, quy trình mới hoặc thay đổi, cải tiến so với sản phẩm, quy trình hoặc dịch vụ đã có bằng cách đưa tri thức vào thực tiễn sản xuất kinh doanh để tạo ra giá trị gia tăng, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội.

Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa tham gia thảo luận tổ tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV

Thứ hai, đối với các quy định về giải thích từ ngữ tại Điều 3 dự thảo Luật.

Điều 3 dự thảo Luật hiện có 23 khoản để giải thích về các khái niệm, thuật ngữ, cụm từ khác nhau. Qua nghiên cứu tôi thấy rằng:

- Về cách sắp xếp trật tự giữa các khái niệm, thuật ngữ cần giải thích chưa đảm bảo tính khoa học, chưa thuận tiện cho việc tra cứu, tìm hiểu từ những khái niệm cơ bản đến chuyên sâu.

- Về nội dung giải thích từ ngữ còn có nhiều nội dung giải thích khó hiểu, không rõ nghĩa (khoản 3, khoản 9, 13, 15, 18 và 19).

- Về kỹ thuật lập pháp chưa bảo đảm trong cách giải thích từ ngữ, ví dụ cách sử dụng những thuật ngữ, khái niệm đang cần phải giải thích để giải thích cho khái niệm, thuật ngữ khác (khoản 3, khoản 9; khoản 13); Có những từ ngữ không cần thiết phải giải thích vì đã rõ nghĩa hoặc chỉ sử dụng duy nhất có một lần trong cả dự thảo luật và ở ngay điều khoản giải thích từ ngữ (tại khoản 8, 9 và khoản 10); có sự trùng lặp, tương đồng trong nội hàm giữa các thuật ngữ, khái niệm đã giải thích (giữa khoản 21 và khoản 22);

Đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo xem xét rà soát lại toàn bộ nội dung giải thích từ ngữ, trật tự sắp xếp các thuật ngữ, khái niệm tại Điều 3 dự thảo Luật để bảo đảm tính khoa học, sự cần thiết, ngắn gọn, rõ nghĩa, không trùng lặp.

Thứ ba, đối với quy định về Tạp chí khoa học tại Điều 19 dự thảo Luật.

Chúng ta đều biết Tạp chí khoa học có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo. Các tạp chí khoa học được xem là đại diện tiêu biểu cho nền khoa học của mỗi quốc gia. Đó là nơi để phổ biến, giới thiệu và công bố các kết quả nghiên cứu khoa học, tổng kết thực tiễn. Người viết đánh giá cao việc dự thảo Luật quy định về nội dung này, tuy nhiên một số nội dung quy định về Tạp chí khoa học tại Điều 19 cần phải được cân nhắc xem xét lại như:

- Tại khoản 1 Điều 19 dự thảo luật quy định: “Tạp chí khoa học là xuất bản phẩm định kỳ của tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ nhằm công bố kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.”

Với quy định như nêu trên, nếu đối chiếu với khái niệm về “Tạp chí khoa học” tại Luật Báo chí hiện hành cho thấy có sự khác biệt trong cùng một khái niệm. Nếu theo Luật Báo chí thì “Tạp chí khoa học” có hai nhiệm vụ là công bố kết quả nghiên cứu khoa học và thông tin về hoạt động khoa học chuyên ngành. Đối với quy định tại dự thảo luật này thì Tạp chí khoa học chỉ có nhiệm vụ là “công bố kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ”. Đồng thời, cũng theo quy định tại dự thảo luật như nêu trên có thể hiểu Tạp chí khoa học luôn gắn với một tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ nhất định nào đó, do tổ chức đó phát hành. Trên thực tế, Tạp chí khoa học có thể được phát hành bởi những tổ chức độc lập không gắn liền với tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học.

Như vậy, cùng quy định về Tạp chí khoa học nhưng đang có những cách hiểu và giải thích khác nhau về nhiệm vụ của một xuất bản phẩm khoa học. Cách quy định như vậy sẽ dẫn tới sự không đồng nhất và có thể làm mất đi vai trò, ý nghĩa cần có của Tạp chí khoa học.

- Tại khoản 2 Điều 19 dự thảo luật quy định: “Các tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ được hình thành một hay nhiều tạp chí khoa học”

Với thực trạng hiện nay, có rất nhiều loại tạp chí khoa học đang hoạt động với những mức độ uy tín khác nhau. Do đó, nếu chỉ quy định tạp chí khoa học như tại dự thảo luật rất có thể sẽ lại sinh ra rất nhiều những nơi chỉ để công bố cho có và chỉ mang tính hình thức.

Với các vấn đề vừa nêu, cần xem xét quy định lại khái niệm về Tạp chí khoa học để đảm bảo sự thống nhất, tương đồng với quy định trong Luật Báo chí. Đồng thời, cần nghiên cứu có những quy định chặt chẽ hơn nữa bằng việc quy định các tiêu chí, tiêu chuẩn chất lượng Tạp chí khoa học; xây dựng cơ chế đánh giá, xếp loại làm cơ sở nâng cao chất lượng và uy tín của các tạp chí khoa học, tạo tiền đề thúc đẩy nâng cao chất lượng các hoạt động nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo.