Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khoá XV, sáng ngày 28/10/2024, tại Nhà Quốc hội, dưới dự chủ tọa của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Báo cáo của Đoàn giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội” từ năm 2015 đến hết năm 2023”. Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương điều hành nội dung phiên họp.

Tại phiên thảo luận, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa có ý kiến phát biểu của đại biểu Lê Thanh Hoàn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Pháp luật của Quốc hội. Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh Thanh Hóa xin trân trọng giới thiệu toàn văn bài phát biểu của đại biểu Lê Thanh Hoàn.

ĐBQH Lê Thanh Hoàn phát biểu tại phiên thảo luận

Kính thưa Chủ tọa phiên họp,

Kính thưa Quốc hội,

Về cơ bản, tôi đánh giá cao kết quả giám sát của Đoàn giám sát và đã báo cáo với Quốc hội, báo cáo đã khái quát và đưa ra được bức tranh tổng thể về thị trường bất động sản cũng như nhà ở xã hội trong thời gian vừa qua. Để làm rõ hơn, tôi xin phép có ý kiến như sau:

Trong dự thảo nghị quyết giám sát đã giao Chính phủ có cơ chế giải quyết phù hợp, xử lý dứt điểm đối với các dự án bất động sản khó khăn, vướng mắc pháp lý trên cơ sở xem xét toàn diện các yếu tố thực tiễn, khách quan, hoàn cảnh lịch sử cụ thể và đánh giá đầy đủ lợi ích, chi phí và tính khả thi của phương án giải quyết để thị trường bất động sản đảm bảo quyền lợi chính đáng của người dân, doanh nghiệp và vì lợi ích chung giải phóng nguồn lực cho thị trường bất động sản để tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội và hướng dẫn rõ nội hàm không hợp thức hóa vi phạm để nâng cao hiệu quả công tác xây dựng và thực thi pháp luật. Tôi thể hiện sự đồng tình và thấy rằng cần phải làm rõ thêm về quan điểm không hợp thức hóa các vi phạm để có cơ sở giải quyết dứt điểm những vướng mắc, tồn đọng đối với các dự án bất động sản trong thời gian vừa qua. Đây cũng là khó khăn mà tổ công tác được thành lập theo Quyết định 153 của Thủ tướng Chính phủ vào tháng 1/2022 đang gặp phải, chưa có những giải pháp hữu hiệu để tháo gỡ.

Kính thưa Quốc hội,

Trên thế giới khái niệm chính thức hóa những thứ không chính thức hoặc tệ hơn là hợp pháp hóa những thứ bất hợp pháp thường là một lập luận khó khăn về mặt chính trị vì có vẻ như là chính phủ đang thiên vị hay ưu ái với những người không tôn trọng pháp luật. Do vậy, sự phản đối thường rất mạnh mẽ nhưng thường đi kèm với việc chưa xét đến lợi ích toàn diện của việc chính thức hóa hoặc chi phí của việc không làm gì cả. Ví dụ, thuế bất động sản, thuế chuyển nhượng sẽ được thu nếu các công trình vi phạm được hoàn thành, được đăng ký và được đưa vào sử dụng. Việc chính thức hóa các công trình xây dựng không chính thức sẽ đưa chúng trở lại nền kinh tế. Trên cơ sở đó, các giao dịch về bất động sản như cho thuê, mua bán, thừa kế, sử dụng và thế chấp sẽ được hỗ trợ về mặt pháp lý và tài chính.

Đối với các dự án, công trình xây dựng vi phạm thì chỉ có 2 lựa chọn khả thi là thu hồi dự án, phá bỏ công trình vi phạm hoặc chính thức hóa, không làm gì cả hoặc giải cứu trong một thời gian giới hạn không phải là hợp lý trừ khi các vấn đề của các dự án đó chỉ có tác động không đáng kể đến thị trường bất động sản và nhà ở khi phá dỡ các công trình xây dựng vi phạm thường lãng phí về nguồn lực xã hội với các chi phí đáng kể về kinh tế, chi phí pháp lý hành chính, xã hội, lượng khí thải carbon và ảnh hưởng đến môi trường. Những chi phí này hiếm khi xứng đáng so với lợi ích của việc phá dỡ. Ngoài ra, trong một số trường hợp còn phải bố trí tái định cư khi người ở không có nơi cư trú nào khác. Một biến thể khác là hợp thức hóa hành vi vi phạm trong thời gian giới hạn và áp dụng các hình thức xử phạt đối với hành vi vi phạm không tuân thủ hay còn gọi là giải cứu trong một thời gian giới hạn. Điều này có nghĩa là cho phép nhà nước cứu vãn các công trình xây dựng không chính thức trong một thời gian giới hạn và trong tương lai nhà nước sẽ cung cấp khuôn khổ pháp lý chặt chẽ hơn để trật tự xây dựng được đảm bảo. Cách tiếp cận này không được các quốc gia trên thế giới khuyến khích vì nó ảnh hưởng đến tính tuân thủ pháp luật, chi phí xã hội và có nguy cơ cao là hành vi vi phạm trong tương lai sẽ được tiếp tục chấp nhận.

Theo quy định của pháp luật Việt Nam về xây dựng thì có trường hợp vi phạm điều cấm như xây dựng công trình không đúng quy hoạch, vi phạm về chỉ giới xây dựng, cốt xây dựng, xây dựng công trình không đúng với giấy phép xây dựng cũng đã có quy định về tạm đình chỉ và cho phép người vi phạm được thực hiện việc xin giấy phép hoặc điều chỉnh giấy phép xây dựng trong một thời hạn nhất định. Theo Nghị định 16 năm 2022, tại Điều 81 trường hợp vi phạm về pháp luật xây dựng nếu đủ trường hợp cấp phép xây dựng hoặc điều chỉnh giấy phép thì người có thẩm quyền sẽ lập biên bản vi phạm hành chính và yêu cầu tổ chức, cá nhân dừng thi công xây dựng và trong thời hạn nhất định, các cơ quan, cá nhân có thể nộp để xin cấp giấy phép xây dựng và điều chỉnh giấy phép xây dựng. Trường hợp này có thể gọi là biến thể của hợp thức hóa vi phạm pháp luật về xây dựng đã xảy ra trên thực tế hay không.

Ngoài ra, như theo Luật Đất đai năm 2024, tại điểm d khoản 2 Điều 152 quy định Nhà nước thu hồi giấy chứng nhận đã cấp trong trường hợp giấy chứng nhận đã cấp không đúng thẩm quyền, không đúng đối tượng sử dụng đất, không đủ điều kiện được cấp, sử dụng không đúng mục đích sử dụng đất. Tuy nhiên, tại khoản 4 điều này loại trừ và theo đó Nhà nước không thu hồi giấy chứng nhận đã cấp mặc dù đã cấp không đúng thẩm quyền đối với những trường hợp đã chuyển đổi, chuyển nhượng, thừa kế, tặng, cho, góp vốn bằng quyền sử dụng đất hoặc chuyển nhượng tài sản gắn liền với đất. Như vậy, để bảo vệ người thứ ba ngay tình, Luật Đất đai đã chấp nhận hợp pháp hóa quyền sử dụng đất cho dù mảnh đất đó có nguồn gốc ban đầu là xuất phát từ hành vi vi phạm pháp luật.

Qua giám sát đã cho thấy thực trạng vướng mắc, khó khăn của các dự án bất động sản và nhà ở xã hội. Tuy nhiên, nếu chúng ta không quyết liệt để rà soát từng dự án, có giải pháp tháo gỡ đối với từng dự án trên quan điểm nội dung nào cần phải sửa đổi, bổ sung theo quy định của pháp luật, nội dung nào cần xử lý bằng bản án, quyết định của cơ quan thẩm quyền thì bản chất chúng ta không làm gì cả, cuối cùng vẫn để dự án đó tiếp tục để cỏ mọc, công trình dở dang, nằm phơi nắng, phơi mưa, nguồn lực xã hội vẫn tiếp tục đắp chiếu để đó. Do đó, việc không hợp thức hóa sai phạm cần phải được làm rõ về nội hàm và đây là một vấn đề rất phức tạp, bởi khó có thể có một quy định chung đúng cho tất cả các trường hợp.

Với tinh thần không hợp thức hóa sai phạm và phải tìm cơ chế, chính sách để giải phóng nguồn lực nhưng phải đảm bảo thực hiện nghiêm túc Quy định 178 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật là một vấn đề khó và phải cần được cụ thể hóa và sớm có chủ trương của cơ quan có thẩm quyền. Chúng ta cần phải xác định nếu hành vi vi phạm pháp luật là nghiêm trọng, đã xem xét, tổng kết thi hành pháp luật và thấy không có vấn đề vướng mắc trong thực tiễn và phù hợp với thực tiễn thì phải triệt để cưỡng chế, khắc phục vi phạm, chế tài mạnh, như sung công hay phá dỡ triệt để, nếu thực sự do pháp luật không phù hợp mà cần sự chỉnh sửa, bổ sung và được các cơ quan có thẩm quyền chấp thuận thì nên hồi tố để miễn trừ trách nhiệm, nhưng cũng cần có giải pháp để hài hòa lợi ích, đặc biệt chú trọng đến lợi ích của người dân, cộng đồng và nhà nước. Cũng không nên có quan điểm rằng khi đã sửa các quy định, quy phạm pháp luật sẽ là hành vi hợp pháp hóa sai phạm mà đây là quá trình đưa cuộc sống vào trong pháp luật.

Do đó, với tinh thần không sợ khó, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, vì lợi ích của nhà nước, lợi ích của nhân dân và lợi ích của doanh nghiệp cũng như thực hiện phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư là khó đến đâu gỡ đến đó, nhìn từng cái để gỡ, không để tình trạng quy định đến nhà nước còn không làm được thì doanh nghiệp làm sao có thể thực hiện được.

Đề nghị Chính phủ và chính quyền địa phương các cấp cần quyết liệt vào cuộc, rà soát từng dự án và đưa ra giải pháp xử lý cụ thể đối với từng dự án để chấm dứt tình trạng này. Xin trân trọng cảm ơn Quốc hội.