Sáng ngày 1/7/2025, cùng với cả nước vận hành chính thức mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), 166 xã, phường trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đã đồng loạt tổ chức các hội nghị Ban Chấp hành Đảng bộ, kỳ họp Hội đồng Nhân dân (HĐND) và phiên họp đầu tiên của Ủy ban Nhân dân (UBND) cấp xã. Đây là dấu mốc lịch sử khi lần đầu tiên chính quyền địa phương chỉ còn hai cấp, thay vì ba cấp như trước đây. Mô hình mới – được luật hóa bởi Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 – thể hiện quyết tâm cải cách mạnh mẽ nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương. Việc bãi bỏ cấp chính quyền huyện không chỉ mang ý nghĩa lịch sử, mà còn mở ra một giai đoạn chuyển đổi nền tảng trong tổ chức hành chính, đặt ra cả cơ hội phát triển lẫn những thách thức đòi hỏi sự nỗ lực đồng bộ từ hệ thống chính trị và nhân dân.

Ý nghĩa của mô hình chính quyền hai cấp (tỉnh – xã)

Việc bỏ cấp chính quyền địa phương cấp huyện từ ngày 01/7/2025 đánh dấu một thay đổi căn bản trong hệ thống quản lý nhà nước. Theo quy định mới, chính quyền địa phương chỉ tổ chức ở hai cấp là cấp tỉnh và cấp xã. Điều này đồng nghĩa với việc bộ máy chính quyền cấp huyện (HĐND và UBND cấp huyện) chấm dứt hoạt động; các chức năng quản lý nhà nước từng do cấp huyện đảm nhiệm sẽ được tổ chức lại theo hướng chuyển giao nhiệm vụ lên cấp tỉnh, phân cấp xuống cấp xã hoặc giao cho các cơ quan chuyên môn đóng trên địa bàn.

Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 được thông qua với tỷ lệ tán thành tuyệt đối, đạt 100% số ĐBQH có mặt tán thành.

Việc tinh giản một cấp trung gian được kỳ vọng giảm chồng chéo, tăng tính tập trung và sát thực tiễn trong quản lý. Cấp tỉnh sẽ chủ động hơn trong điều hành vĩ mô, còn cấp xã – gần dân nhất – sẽ có điều kiện trực tiếp giải quyết hiệu quả những vấn đề của cơ sở. Đây là bước cải cách có tính đột phá lịch sử. Lãnh đạo Chính phủ đã nhấn mạnh rằng quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy lần này là một “bước ngoặt lịch sử” trong xây dựng chính quyền địa phương, mở ra cơ hội để chính quyền các cấp đổi mới tư duy quản trị, hoạt động gần dân hơn và phục vụ nhân dân tốt hơn.

Bên cạnh ý nghĩa lịch sử, mô hình hai cấp còn tạo hành lang để điều chỉnh các chính sách địa phương linh hoạt hơn. Chẳng hạn, Luật số 72/2025/QH15 trao thêm quyền chủ động cho HĐND và UBND cấp tỉnh trong việc phân cấp, ủy quyền, thí điểm chính sách đặc thù nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội phù hợp với địa phương. Điều này cho phép tỉnh kịp thời ban hành những quyết sách phù hợp thực tiễn, trong khi cấp xã tập trung thực hiện và phản hồi sát sao từ cơ sở. Có thể nói, mô hình mới đặt nền tảng để xây dựng một chính quyền địa phương tinh gọn mà năng động, gần dân mà hiệu quả.

Hành lang pháp lý và công tác chuẩn bị đồng bộ

Để hiện thực hóa mô hình hai cấp, một hành lang pháp lý đầy đủ đã được ban hành kịp thời. Quốc hội khóa XV, kỳ họp thứ 9 đã thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 vào ngày 16/6/2025, có hiệu lực thi hành từ 01/7/2025. Ngay sau đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành các nghị quyết cụ thể để hướng dẫn triển khai. Tại Thanh Hóa, Nghị quyết số 1686/NQ-UBTVQH15 (ngày 16/6/2025) của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã quyết nghị về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã trên địa bàn tỉnh, làm cơ sở tổ chức lại chính quyền cấp cơ sở.

Trước “giờ G” 1/7/2025, công tác chuẩn bị đã được tiến hành đồng bộ, khẩn trương trên cả nước cũng như tại Thanh Hóa. Sáng 30/6/2025, cùng với các tỉnh, thành trong cả nước, Thanh Hóa đã long trọng tổ chức Lễ công bố các nghị quyết của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội về kết thúc hoạt động đơn vị hành chính cấp huyện, sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, đồng thời công bố các quyết định thành lập Đảng bộ cấp xã mới và chỉ định nhân sự chủ chốt cho HĐND, UBND, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) cấp xã. Buổi lễ tại Thanh Hóa được tổ chức trực tiếp tại trung tâm hội nghị của tỉnh, kết nối trực tuyến tới 166 xã, phường mới thành lập, và được phát thanh – truyền hình trực tiếp để đông đảo cán bộ, đảng viên và nhân dân theo dõi. Điều đó cho thấy tính chất đồng loạt, thống nhất và sự quan tâm đặc biệt của cả hệ thống chính trị đối với bước chuyển mang tính lịch sử này.

Tỉnh Thanh Hóa tổ chức Lễ công bố về sáp nhập đơn vị hành chính mới. 

Ngay trong ngày đầu (1/7/2025), toàn tỉnh Thanh Hóa đã đồng loạt diễn ra các hội nghị quan trọng ở cấp xã để kiện toàn bộ máy mới. Tất cả 166 xã, phường (sau sáp nhập) đã tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành Đảng bộ, kỳ họp thứ nhất HĐND và phiên họp đầu tiên của UBND xã, phường nhiệm kỳ mới. Tại các hội nghị này, nhiều quyết định đã được công bố: từ việc thành lập các tổ chức đảng và chỉ định cấp ủy, đến việc chỉ định các chức danh chủ chốt của HĐND và UBND cấp xã, thành lập cơ quan MTTQ cấp xã và các đoàn thể. Chẳng hạn, tại kỳ họp thứ nhất HĐND xã Điền Lư (huyện Bá Thước), HĐND tỉnh đã công bố nghị quyết chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch HĐND, Trưởng các ban HĐND xã; chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND xã nhiệm kỳ 2021-2026… Đồng thời HĐND xã thông qua nghị quyết về mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng – an ninh năm 2025 của địa phương. Như vậy, ngay từ ngày đầu, chính quyền cơ sở mới đã định hướng rõ nhiệm vụ và mục tiêu, đảm bảo không có khoảng trống quản lý khi chuyển sang mô hình mới.

Song song với kiện toàn tổ chức, công tác tư tưởng và hướng dẫn nghiệp vụ cũng được chú trọng. Toàn bộ các Đảng bộ cấp xã (mới) đã tiến hành họp phiên thứ nhất, thông qua quy chế làm việc, phân công nhiệm vụ cho cấp ủy, thiết lập các chi bộ trực thuộc trong cơ quan hành chính, MTTQ và các tổ chức chính trị – xã hội. Các cán bộ chủ chốt ở cơ sở được tập huấn, hướng dẫn để nắm vững quy định mới. Nhờ sự chuẩn bị kỹ lưỡng này, quá trình chuyển đổi sang mô hình hai cấp diễn ra nhịp nhàng, thông suốt, tạo tiền đề cho bộ máy mới bắt tay ngay vào công việc mà không làm gián đoạn phục vụ nhân dân.

Xã Lương Sơn, huyện Thường Xuân, Thanh Hóa

Lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa tặng hoa chúc mừng Hội nghị Ban Chấp hành Đảng bộ xã Lương Sơn lần thứ nhất, đánh dấu xã Lương Sơn chính thức vận hành theo mô hình chính quyền hai cấp (ngày 1/7/2025).

Để thấy rõ hơn bức tranh chuyển đổi, có thể nhìn vào trường hợp cụ thể xã Lương Sơn, huyện Thường Xuân, Thanh Hóa – một trong những địa phương tiêu biểu trong ngày đầu vận hành mô hình mới. Xã Lương Sơn là 1 trong 21 xã trên địa bàn Thanh Hóa không thuộc diện sáp nhập theo Nghị quyết 1686 (tức giữ nguyên địa giới), nhưng cũng phải tái tổ chức bộ máy theo luật mới. Sáng 1/7/2025, Lương Sơn đã tổ chức đồng thời ba sự kiện: Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Đảng bộ xã, kỳ họp HĐND xã lần thứ nhất và phiên họp đầu tiên của UBND xã nhiệm kỳ mới. Đồng chí Lê Tiến Lam, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực HĐND tỉnh đã trực tiếp về dự, kiểm tra và chỉ đạo tại địa phương, thể hiện sự quan tâm sát sao của cấp trên đối với cơ sở.

Phó Chủ tịch Thường trực HĐND tỉnh Lê Tiến Lam tặng hoa chúc mừng Hội nghị BCH Đảng bộ xã Lương Sơn lần thứ Nhất.

Tại Hội nghị Ban Chấp hành Đảng bộ xã Lương Sơn lần thứ nhất (khóa XXII, nhiệm kỳ 2025-2030), đồng chí Lê Tiến Lam đã nhấn mạnh nhiều nội dung quan trọng. Ông chỉ rõ sau khi chuyển sang chính quyền hai cấp, khối lượng công việc ở xã sẽ tăng lên đáng kể, trong khi nhân lực cán bộ, công chức của xã còn mỏng. Do đó, Ban Chấp hành Đảng bộ xã cần bám sát các hướng dẫn của Trung ương và của tỉnh, khắc phục mọi khó khăn, thiếu thốn để lãnh đạo toàn diện, hiệu quả các nhiệm vụ chính trị tại địa phương. Từng cán bộ, công chức phải nêu cao tinh thần trách nhiệm, chủ động đoàn kết, xây dựng tác phong làm việc “năng động, thân thiện, gần dân, sát dân, vì Nhân dân phục vụ”, nỗ lực hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Ngay trong buổi làm việc đầu tiên, lãnh đạo tỉnh cũng lưu ý Đảng bộ xã Lương Sơn cần khẩn trương, nghiêm túc triển khai các công việc theo kế hoạch, chuẩn bị tốt cho Đại hội Đảng bộ xã nhiệm kỳ 2025-2030 sắp tới. Đây là nhiệm vụ quan trọng nhằm củng cố sự lãnh đạo của Đảng ở cơ sở sau khi tổ chức lại địa bàn. Về phía chính quyền, xã Lương Sơn đã đưa Trung tâm Phục vụ hành chính công cấp xã vào vận hành, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân giải quyết thủ tục ngay tại địa phương. Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Lê Tiến Lam khi ghé thăm bộ phận một cửa của xã đã động viên đội ngũ cán bộ không ngừng nâng cao tinh thần phục vụ, hướng dẫn người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến, góp phần giúp bộ máy mới hoạt động hiệu quả, thông suốt ngay từ đầu.

Toàn cảnh Hội nghị BCH Đảng bộ xã Lương Sơn lần thứ Nhất

Trường hợp xã Lương Sơn cho thấy bức tranh thu nhỏ của quá trình chuyển đổi: các thiết chế Đảng, chính quyền, Mặt trận ở cơ sở được kiện toàn nhanh chóng; cán bộ, đảng viên nêu cao quyết tâm, bắt tay ngay vào công việc với tinh thần mới; còn người dân địa phương thì phấn khởi kỳ vọng bộ máy tinh gọn sẽ phục vụ mình tốt hơn. Sự hiện diện và chỉ đạo sát sao của lãnh đạo cấp trên trong ngày đầu vận hành mô hình mới tại Lương Sơn cũng thể hiện quyết tâm “kề vai sát cánh” cùng cơ sở, kịp thời tháo gỡ vướng mắc. Đây là những tín hiệu tích cực, tạo niềm tin về thành công của mô hình chính quyền hai cấp.